کد مطلب:370016 شنبه 21 اسفند 1395 آمار بازدید:683
87: وانهج لی الی محبتک سبیلا سهلة ، اکمل لی بها خیر الدنیا والآخرة .
حضرت زین العابدین (ع 9 دراین قطعه از دعای شریف مكارم الاخلاق دو درخواست از پیشگاه مقدس بار یتعالی می نماید: اول ، بار الها! برای نیل به دوستی ومحبتت راهی آسان به روی من بگشا. دوم ، بار الها! با سرمایه گرانقدر محبتت خیر دنیا و آخرت رابرای من تكمیل وتتمیم فرما.
به خواست خداوند تعالی ، شرح وتفسیر این دوجمله از دعا موضوع بحث وسخنرانی امروز است .
ارزش محبت دزنظام خلقت
یكی ازآیات حكیمانه حضرت باری تعالی درنظام خلقت ،كشش حیرتزای علاقهومحبّت است .محبّت دروجودانسان وحیوان همانندنیروی جاذبه دركهكشانها واجرام سماوی است ، محبت ودوستداری ، عامل موثر درابقای فرد ونوع انسان وحیوان است ، همانطوری كه نیروی جاذبه مایه پایداری كارگاه عظیم آفرینش ومنشاء نظم وانضباط در مجموعه اجرام كوچك وبزرگ كیهان است . علم امروز تاكنون به حقیقت محبت در موجوات زنده وبه حقیقت جاذبه در جرم های نامحدود در فضای بیكران پی نبرده واین هردو برای دانشمندان بشر همچنان ناشناخته ومجهول باقیماتنده است .
حب اولاد درحیوانات
حب ذات وعلاقه جنسی دومحبت اصلی واساسی بسیار قوی است كه آفریدگار حكیم به طور یكسان به انسان وتمام انواع حیوانات برّی وبحری اعطا فرموده وبا سرشتشان آمیخته است . حب ذات یا خود دوستی عامل بقای فرد است وعلاقه جنسی مایه ابقای نوع ، حب اولاد كه از عوامل ابقای نوع است ، براساس محاسبه حكیمانه ، اندازه گیری شده و فقط به حیواناتی اعطا گردیده است كه فرزندانشان در دوران كودكی برای غذا وحفظ حیات وسایر نیازها به مادر با به پدر ومادر احتیاج دارند ودرمواردی كه این احتیاج نیست ، محبت اعطا نشده است . حشرات وماهیها به بچه های خود علاقه ندارند، زیرا پس ازآنكه تخم ریزی نمودند وبچه ها از تخم درآمدند، خودشان به طور طبیعی وبدون نیاز به والدین از پی غذا می روند وبه حیات خویش ادامه می دهند، اعطای حب اولاد به این حیوانات لغو ومنافی با نظام حكیمانه است . اما محبت وعلاقه حیواناتی كه فرزندانشان را در ایام كودكی به حمایت نیاز دارند، متفاوت است وبه همین مناسبت ، محبت نیز به طور متفاوت اعطا گردیده است حیوانات پستاندار مانند گربه وسگ ، فقط مادرها هستند كه نسبت به بچه های خود ابراز محبت شدید می كنند وپدرها كمتین علاقه ای ندارند، زیرا مادر به تنهایی بچه های خود را غذا می دهد، از آنها دفاع می كند وتمام نیاز هایی را كه دارند برآورده می سازد. درپرندگان ، گروههایی هستند كه پدرها ومادرها باهم از بچه های خود حمایت می نمایند یكی برای حفظ جان فرزندان در آشیانه می مانند وآن دیگر ازپی غذا می رود، مواد لازم را درچینه دان خود جمع می كند وپس از آماده شدن در منقار در حلق بچه های خود می ریزد. جالب آنكه محبت شدید گربه های ماده به بچه های خود، در زمان شدت ضعف وناتوانی آنهاست ، به هر نسبت كه نیرومند می شوند، محبت گربه ماده نیز كاهش می یابد وموقعی كه بچه ها به را افتادند وتوانستند خودشان از پی غذا بروند، محبت از ضمیر گربه ماده بكلی زایل می گردد. دراین موقع اگر یكی از بچه گربه ها مزاحم طعمع مادر شود به شدت او رامورد حمله قرار می دهد.
تفاوت حب انسان وحیوانات به فرزند
گرچه انسان به اعتبار بعد حیوانی ، در گروه پستانداران به حساب می آید ودر بسیاری از غرایز وتمایلات همانند آنهاست اما در بعد انسانی آفریده بزرگ الهی است واز جهت محبت با گروه پستانداران تفاوتهای زیادی دارد كه به بعضی ازآنها ذكر می شود. درپستانداران ، محبت فرزند مخصوص مادر است وپدر دوستدار وی نیست ، اما فرزندان بشر مورد علاقه ومحبت پدران ومادران هستند، درحیوان به نسبت رشد كودك محبت مادر كم می شود تا به كلی زایل گردد ودر انسان رشد فرزند نه تنها محبت والدین را كاهش نمی دهد بلكه تشدید می كند، حبشان به فرزندان افزایش می یابد وتا پااین عمر والدین پ ، محبوبیت فرزندان در ضمیرآنان پایدار است ، ایام طفولیت حیوانات كوتاه است ، موقعی كه بچه ها توانستند از پی غذا بروند كودكی آنها پایان می یابد و از مادران جدا می شوند وبرای شناخت سود وزیان خود نیاز به آموزش ندارند، بلكه راه وریم زندگی كه صراط مستقیم آنهاست به قضای حكیمانه الهی به طور غریضی در وجودشان شكوفا می گرددود تمام مدت عمر همان راه را می پیمایند اما دوران طفولیت بچه های انسان طولانی است ، آنها باید در دامن پدر ومادرخوب وبدها را بشناسند، رواها را ازناروها تمیز دهند، ادب واخلاق رایاد بگیرند، لغات وحرف زدن را بیاموزند با آداب وروسم اجتماعی آشنا شوند وخلاصه به گونه ای بار آیند كه بتوانند با وضعی شایسته در جامعه قدم بگذارند، زندگی مادی خود راباحسن معاشرت به خوبی تاءمین كنند وتمنیات حیوانی خویش را در حدود مشروع اقناع نمایند نكته شایان ملاحظه این است كه محبت وعلاقه حیوانات فقط نسبت به چیزهایی است كه مربوط به شاءن حیوان است واز آنها فراتر نمی رود، اما انسان علاوه برمحبتهای حیوانی می تواند به چیزهایی دل ببندد وعلاقه مند شود كه شناخت آنها مخصوص انسان است و حیوان آن محبوبها رادرك نمی كند. راغب تعیین معنای محبت ، ضمن سه مثال ، محبت حیوانی وانسانی را دركنار هم ذكر نموده است .
ابعاد مختلف محبت انسان
المحبة ارادة ما تراه او تظنه خیرا وهی علی ثلثة اوجه : محبة للّذة كمحبة الرّجل المراءة ، ومحبة للنفع كمحبة شی ء ینتفع به ، ومحبة للفضل كمحبة اهل العلم بعضهم لبعض لاجل العلم . (544)
محبت اراده نمودن چیزی است كه آن راخوب میدانی یا درباره اش گمان خوب داشته باشی و آن سه گونه است : محبت به منظور لذت مانند محبت مرد به زن ، ومحبت به منظور سود بردن ، مثل محبت به چیزی كه به وسیله آن یا ازخود آن نفع عاید می شود، ومحبت برای فضل وكمال مانند محبتی كه بعضی از اهل علم ودانش نسبت به بعض دیگر دارند، برای فضیلت علم .
محبت اول ودوم مشترك بین حیوان وانسان است ، اما محبت سوم به آدمی اختصاص دارد وحیوان از درك برتری وفضل علم عاجز است ونمی تواند كمال دانش را در كند تانسبت به آن ابراز علاقه ومحبت نماید. كرایم اخلاق وسجایای انسانی ، مانند فضیلت علم ، از جمله اموری است كه مورد محبت انسانهاست وحیوانات از درك ارزش واهمیتشان عاجزند ونسبت به آنها محبت وعلاقه ندارند و مانندعدل وانصاف ، تعاون وایثار، سخاوت واحسان ، وفای به عهد وادای امانت ، ودیگر صفات حمیده ای از این قبیل . مسلمانان طبق دستور اولیای دین مكلف وموظف اند كه فرزندان خرد سال خویش را با صفات حمیده وخصال پسندیده بار آورند وبه موازات تعالیم لازم برای نظافت وبهداشت واداره زندگی دنیا، آنان را انسان بسازند، به اخلاق انسان متخلفشان نمایند، وبه راه خدا پرستی وعبادت تمرینی واطاعت از اوامر او سوق دهند.
مسئولیت والدین در انسان سازی فرزند
عن النبی (ص ) قال : مروا صبیانكم بالصلوة اذا بلغوا سبع سنین . (545)
رسول اكرم (ص )فرمود: وقتی فرزندانتان به هفت سال رسیدند، به آنان امر كنید كه نماز بخوانند.
مسلمانان وظیفه دارند در دوران كودكی حرام وحلال خداوند را تدریجا به فرزندان خویش بیاموزند، بذر محبت دین ومتدینین رادر ضمیر شان بیفشانند، آنان رادوستدار اتقیا وپاكان بسازند، ودر راءس تمام محبتها باید حب خداوند وروسل اكرم (ص ) وائمه معصومین (ع ) باشد. اگر سوال شود چطور می توان دیگران رادوستدار خداوند ساخت وحب الهی را دراعماق وجودشان نفوذ داد، پاسخ این پرسش در حدیث آمده است كه دراینجا عینا نقل می شود:
عن ابیجعفر (ع ) قال : اوحی اللّه تعالی الی موسی (ع ) احببنی وحببنی الی خلقی . قال موسی یا بّ انّك لتعلم انّه لیس احد احب الیژمنك . فكیف لی بقلوب العباد. فاوحی اللّه الیه فذكرهم نعمتی وآلائی فانهم لایذكرون منّی الّا خیرا.
امام باقر (ع 9 فرمود: خداوند به حضرت موسی (ع 9 وحی نمود: مرا دوست بدار ومردم رانیز دوستدار من بنما. عرض كرد: بار الها! تو میدانی احدی نزد من محبوبتر از تو نیست ، اما چگونه می توانم در دلهای مردم اثر بگذاترم وآنان راتعلاقه مند به تو نمایم . خداوند وحی فرمود: نعمتهای مرا به مردم یاد آوری كن مه آنها با توججه به نعمتهای من مه اعطانموده ام ، مرا جز به خیر وخوبی یاد نمی كنند.
راه نیل به دوستی خداوند
بشر دوستدار كسی است كه به او احسان می نماید، اگر مردم متوجه شوند كه حیات وسلامتشان ، قوای بدن وارزاقشان ، ستر عیوب ومغفرت گناهانشان ، وخلاصه ، تمام نعمتهایی كه از آنها برخوردارند متعلق به ذات اقدس ادالهی است ، قهرا دوستدار او می شوند وجز بخوبی از وی یاد نمی كنند. اگر طفلی كه چند مدن تحت مراقبتهای دی نی قرار گرفته وبیش وكم به تعالیم اسلام عمل نموده ، از والدین خود سوال كند: من از كجابفهمم كه دوستدذار خدا شده ام یا نه ؟
والدین می توانند به او بگویند كه قرآن رشریف به این پرسش یك پاسخ به همه كودكان وجوانان ، میانسالان وكهنسالان داده وفرموده است :
قل ان كنتم تحبون اللّه فاتّبعونی یحببكم اللّه او یغفرلكم ذنوبكم واللّه غفور ریحم . (546)
پیمب رگرامی ! به مردم بگو: اگر دوستدار خدا هستید، ازمن پیروی كنید تا مورد محبت باری تعالی قرار گیرید وگناهانتان راببخشد كه او بخشنده مهربان است .
از این آیه استفاده می شود كه متابعت از رسول گرامی (ص ) نشانه حب خداوند است . این متابعت ، انسان را محبوب حضرت حق می سازد و گناهانش مشمول عفو پروردگار مهربان قرار می گیرد. بعضی حبّ بندگان به خداوند را اطاعت از ذات اقدس او كه پیروی از رسول اكرم (ص ) است می دانند وبعضی برای آن معنای دیگر ذكر كرده اند.
ومحبة العبدللّه تعالی قیل هی ارادته لطاعته وامتثال اوامره و نواهیه وقال المحقّقون هی كیفیة روحانیة مترتبة علی تصور الكمال المطلق الذی فغیه علی استمرار.
لازمه محبت خداوند اطاعت اوست
گفته شده است كه محبت بنده نسبت به خداوند، عبارت از تصمیم وی به طاعت وامتثال از اوامر ونواهیی حضرت باری تعالی است واهل تحقیق گفتهاند: محبت بنده به خداوند، عبارت است از كیفیت روحانی كه بر اثر تصور كمال مطلق پدید می آید، كمالی كه در ذات اقدس او دائمی است وهرگز زایل نمی شود.
در هرصورت لازمه حب خداوند اطاعت از اوامر ونواهی اوست كه از راه وحی به رسول اكرم (ص ) ابلاغ گردیده است . به هر نسبت كه حب الهی در دل مومن قویتر باشد، به همان نسبت اطاعت وفرمانبریش بیشتر خواهدبود واگر بعضی ازدوستداران الهی در مواقعی دچار لغزش شدند ومرتكب گناه گردیدند، به عفو الهی امیدوار باشند وهمچنان به تبعیت پیمبر اسلام (ص ) ادامه دهند.
یكی از نشانه های حب حضرت باری تعالی ، علاقه به عبادت وبندگی اوست .
قال رسول اللّه (ص ): افضل الناس من عشق العبادة فعانقها واحبّها بقلبه وباشرهابجسده . (547)
رسول اكرم (ص ) فرمود: افضل وبرتر مردم كسی است كه به عبادت عشق ورزد وبا آن معانقه نكند، در دل دوستدارش باشد و با جسم درانجام آن بكوشد.
ساءل رجل رسول اللّه (ص )فقال : احب ان اكون من احبّاء اللّه ورسوله . قال : احبّ ما احبّ اللّه ورسوله وابغض ما ابغض اللّه ورسوله . (548)
مردی به رسول اكرم (ص ) عرض كرد: دوست دارم از دوستداران خدا ورسول باشم . فرمود: دوست بدار آن راكه خداوند وپیمبرش دوست دارند ودمشمن بدار آن راكه خدا وپیمبرش دشمن دارند.
نشانه ایمان كامل
باید توجه داشت كه در شرع مقدس ، كسی واجد ایمان كامل وخالص است كه حب خداوند درضمیرش از حب هرچیزی غیر خدا قوی تر باشد واین مطلب با تعبیرهای مختلف ضمن بعضی از آیات واخبار آمده است .
عن ابیعبداللّه (ع ) قال : لایمحض رجل الایمان باللّه حتی یكون اللّه احب الیه من نفسه وابیه وامه وولده واهله وماله ومن الناس كلهم . (549)
امام صادق (ع ) فرمود: ایمان كسی خالص است كه حب خداوند درضمیر او از حب خودش ، از حب پدر ومادرش ، ازحب فرزند وخانواده اش واز حب مال وتمام مردم بیشتر وفزونتر باشد.
اگر پدر ومادر، زن وفرزند، ودیگر بستگان ، مومن به خدا هستند، افرادی كه واجد ایمان خالص اند آنان را دوست دارند ولی به فرموده امام (ع ) دوستی خداوند در ضمیرشان قوی تر از تمام محبوبهای آنان است . امّااگرارحام ویستگان دشمنان خداباشند،مومنین راستین هرگزباآنان محّبت برقرارنمی نمایندواین مطلب صریحادرقرآن آمده است :
لاتجدقومایومنون باالله والیوم الاخر یوآدون من حادّالله ورسوله ولوكانو آباءهم او ابناءاخوانهم او عشیرتهم
ای رسول معظم !هرگزنمی یابی كسانی راكه ایمان به خداوندوروزجزاآورده اند دوستاردشمنان خداورسول شوند،هرچندآن دشمنان پدران یامادران آنان باشندیابرادریافامیلشان .
خلاصه ،مسئله حبّ وبغض دراسلام موردكمال توّجه است ،حتّی درروایات متعددی خاطرنشان گردیده كه دین چیزی جزحبّ وبغض نیست .
ایمان چیزی جزحبّ وبغض نیست
عن فضیل بن یسار قال ساءلت اباعبدالله (ع )عن الحبّ والبغض امن الایمان هو؟فقال :وهل الایمان الاّ الحبّ والبغض ؟
فضیل بن یسارمی گوید:ازامام صادق (ع )سوءال كردم :آیاحبّ وبغض ازایمان است ؟حضرت درپاسخ فرمود:مگرایمان چیزی جزحبّ وبغض است ؟
عن ابیجعفر(ع )قال :الایمان حبّ وبغض .
امام باقر (ع )فرمود:ایمان حبّ است وبغض . (550)
عن جابرالجعفی عن ابیجعفر(ع )قال :اذاارادت ان تعلم انّفیك خیرافانظرالی قلبك فان كان اهل طاعه الله ویبغض اهل معصیته ففیك خیروالله یحبّك وان كان یبغض اهل طاعه الله ویحّب اهل معصیته فلیس فیك خیروالله یبغضك والمرءمع من احّب . (551)
جابر جعفی ازامام باقر(ع )حدیث نموده كه فرمود:وقتی خواستی بدانی درتوخیروجوددارد،به قلبت نظرافكن ،اگردلت دوستداراهل طاعت الهی ودشمن اهل معصیت اوست ،درتوخیروجودداردوخداونددوستدارتوست ،واگردلت دشمن اهل طاعت الهی است واهل معصیت رادوست دارد،درتوخیری نیست وخداوندتورادشمن داردوآدمی باكسی است كه دوستاراوست .
حدیث مهمی دراین باره ازرسول اكرم (ص )رسیده كه مسئله حبّ وبغض رادرزمینه شرك به خداوندذكرنموده است :
رسول اكرم (ص )ومعرفی شرك
عن النبی (ص )قال :اشرك اخفی من دبیب الذّر علی الصفافی اللیله الظلماءواداناه ان یحبّ علی شیی من الجورویبغض علی شیی من العدل وهل الدیّن الاالحبّ والبغض فی الله . (552)
رسول اكرم (ص )فرمود:شرك پنهانترازحركت یك مورجه كوچك روی سنگ خارادرشب تاریك است وكمترین مرتبه شرك ،دوست داشتن چیزی ازطلم ودشمن داشتن چیزی ازعدل است .آیادین غیرازحبّ وبغض برای خداودرراه خداست ؟
امام سجّاد(ع )درجمله اوّل دعای موردبحث امروز،ازحبّ الهی كه زیربنای سعادت واقعی انسانهاست سخن گفته وعرض می كند:
وانهج لی الی محبّتك سبیلاسهله .
بارالها!برای نیل به دوستی ومحبّتت ،راه آسانی رابه روی من بگشا.
راه رسیدن به محبّت باری تعالی پیروی ازتعالیم قرآن واطاعت ازدستورهای شرع مقدّس است .
عن النبی (ص )قال :مابعثت بالرهبانیه الشقه ولكن بالحنیفیه السّمحه .
رسول اكرم (ص )فرمود :من مبعوث نشده ام به رهبانیّت مشقّت بار ،بلكه به دین حنیف آسان مبعوث گردیده ام .
حضرت زین العابدین (ع ) در جمله دوم دعای مورد بحث امروز، به پیشگاه خداوند عرض می كند :
اكمل لی بها خیر الدنیا و الآخره .
بار الها!باسرمایی گرانقدر محبت ، خیر دنیا وآخرت را برای من تكمیل وتتمیم فرما.
اسلام حاوی خیر دنیا وآخرت است
اسلام حاوی خیر دنیا وآخرت است واین مطلب را رسول اكرم (ص )خود در مجلس فرزندان عبد المطلب به زبان آورد .از طرف باری تعالی آیه (553)نازل شد:
وانذر عشیرتك الا قربین .
ای رسول معظّم !ماءموریت داری كه عشیره انذار كنی وآنان را بهدین اسلام دعوت نمایی .
علی (ع ) به دستور آن حضرت ، از فرزندان عبدالمطب برای روز معیّنی دعوت نمود .آنان حضورز یافتند .پس از پذیرایی و صرف غذا ،حضرت اغاز سخن تمود وفرمود :
انی ما اعلم شابافی العرب جاءقومه با فضل مما جئتكم به .انی قد جئتكم به خیرالدنیا والآخره . (554)
من جوانی را در عرب نمی شناسم كه برای قوم خود چیزی اورده باشد برتر ازانچه كه من برای شما آورده ام .آورده من برای شما خیر دنیا وآخرت است .
راغب در معنای خیر می گوید :
الخیر ما یرغب فیه الكل كالعقل مثلا والعدل والفضل والشیی النافع وضده الشر. (555)
پیرامون خیر دنیا وآخرت
خیر آن چیزی است كه مورد رغبت و میل تمام مردم است ، مانند عقل وعدل و فضل و هر چیز نافع و ضد آن شر است .
در روایات اسلامی ، پاره ای از افكار واعمال پسندیده در شئون مختلف زندگی به عنوان خیر دنیا وآخرت ذكر شده كه در اینجا بعضی از آن احادیث به عرض می رسد ،ولی شنوندگان محترم لازم است پیش از ذكر روایات ، چند نكته را مورد توجه قرار دهند .اوّل آن كه خیر دنیا در مظاهر مختلف زندگی بسیار است در مجموع تعالیم اسلام آمده آنچه در اخبار راجع به خیر دنیا و آخرت ذكر شده و به ما رسیده ،قسمتی از آن خیرهاست .دوّم آن كه دنیا مزرعه آخرت است ، بذر خیری كه یك فرد با ایمان در دنیا می افشاند، محصول آن ، خیر و رحمتی است كه در آخرت نصیبش می گردد.سوم آنكه امور خیر دنیااز نظر ارزش معنوی یكسان نیستند ،بلكه اثر بعضی از آنها در دنیا وآخرت بیش از بعض دیگر است (556)
اینك پاره ای از روایات را كه تبیین كننده خیر دنیا و آخرت است به عرض می رساند :
فی كتاب علی علیه السلام :ان رسول الله صلی الله علیه واله قال وهو علی منبره : والذی لااله الا هو مااعطی مومن قط خیر الدنیا والآخره الا بحسن ظنه بالله ورجائه له وحسن خلقه و الكف عن اغتیاب المومنین .
در كتاب علی (ع ) است كه رسول گرامی (ص ) بر ممنبر فرمود: قسم به خداوندی كه جز او معبودی نیست ، هرگز به هیچ مومنی خیر دنیا عطا نمی شمد مگر آنكه به خداوند گمان خوب داشته وبه ذات مقدسش امیدوار باشد ،دارای حسن خلق بوده واز غیبت مومنین خودداری نماید. (557)
رسول اكرم (ص )ومعرفی خیر دنیا وآخرت
عن النبی صلی الله علیه وآله قال :اربع من اعطیهن فقد اعطی خیر الدنیا والآخره : بدنا صابرا ولساناذاكراوقلباشاكرا وزوجة وصالحة . (558)
رسول اكرم (ص ) فرمود: چهار چیز است كه به هر كس عطا شود به وی خیر دنیا وآخرت عطا شده است : بدنی كه در حوادث متحمل وصابر است ، وزبانی كهذكر خدا گوید ، قلبی كه نعمت خداوند را شكر نماید، وزنی كه از هر جهت شایسته و واجد صفات خوب باشد .
عن علی (ع ) قال : ما اعطی الله سبحانه العبد شیئامن خیر الدنیاوالآخرة بحسن خلق وحسن نیّته . (559)
علی (ع ) فرمود: خداوند چیزی از خیر دنیا و آخرت را به كسی اعطا نمی فرماید ،مگر بر اثر اخلاق خوب و حسن نیّتش .
چهار صفت از عطایای الهی
عن النبی (ص ) قال : من اعطی اربع خصال فی الدنیا فقد اعطی خیر الدنیا والآخره فاز بحدّ منهما :ورع یعصمه عن محارم الله وحسن خلق یعیش به فی الناس وحلم یدفع به جهل الجاهل وزوجة صالحة تعینه علی امر الدنیا والآخرة . (560)
رسول اكرم (ص ) فرمود: كسی كه چهار خصلت در دنیا به او اعطا شود، خیر دنیا وآخرت به وی اعطا گردیده وبه حظّ وبهره هر دو عالم دست یافته است : اوّل كفّ نفسی كه او را از گناهان الهی باز دارد ،دوّم حسن خلقی كه بتواند در جامعه زندگی كند ،سوم حلمی كه به وسیله آن ، نادانی جهّال را از خود بگرداند، چهارم همسر صالحی كه او را در امر دنیا وآخرت یاری دهد .
عن علی (ع ) قال : اربع من اعطیهن فقد اعطی خیرالدنیا والآخرة : صدق حدیث واداء امانه وعفه بطن وحسن خلق . (561)
علی (ع )فرمود:چهارصفت است كه به هركس عطا شود ،خیر دنیاوآخرت به وی عطاشده است :راستگویی ،ادای امانت ،عفّت شكم ،وحسن خلق .
بعضی ازمسلمانان درگذشته وحال به یكی ازگناهان بزرگ مبتلا بوده وهمان گناه درجمیع شئون زندگی آنان اثربدگذارده ومطرود شده اند.اینان اگر می خواستندوضع خودراتغییردهندوموردقبول جامعه قرارگیرند،بایدحتماآن گناه راترك گویند.بعضی ازائمه معصومین علیهم السلام درعصرخودباكسانی ازاین قبیل مواجه می شدندكه ازامام (ع ) درخواست راهنمایی برای دست یافتن به خیر دنیاوآخرت می نمودند.امام (ع )باآنكه مراجعه كننده رامی شناخت وازآلودگی وگناهانش باخبربودند،بدون اینكه روش ناپسندی راكه داردبه رخش بكشدوخودراآگاه نشان دهد ،درمانش می گفت وراه خیروسعاتش رابه وی ارائه می نمودودراینجابه طور نمونه دوروایت كه ممكن استن ازاین قبیل باشد،تقدیم شنوندگان محترم می شود :
اثر طلب رضای خالق به سخطمخلوق وعكس آن
عن ابیعدالله (ع ) قال : حدّثنی ابی من ابیه علیهماالسلام انّ رجلامن اهل الكوفه الا ابی الحسین بن علی (ع ) یا سیّدی !اخبرنی به خیر الدنیا والآخرة فكتب صلوات الله علیه بسم الله الرحمن الرحیم .اما بعد، فانّ من طلب رضا الله بسخط الناس كفاه الله امور الناس ومن طلب رضا الناس بسخط الله وكله الله الی الناس والسلام (562).
امام صادق (ع ) فرمود:پدرم از پدرش حدیث نمودكه مردی از اهل كوفه به حسین (ع ) نامه نوشت ودر خواسصت نمود كه خیر دنیا وآخرت را به من اخبار فرما. امام (ع ) در پاسخ ، پس از ذكر نام خداوند، نوشت : هر كس رضای باری تعالی را به خشم مردم طلب كند خداوند او را به مردم وامی گذارد وحمایتش نمی نماید .
ساءله رجل ان یعلمه ما ینال به خیر الدنیا والآخرة ولایطول علیه . فقال (ع ): لاتكذب . (563)
مردی از امام صادق (ع ) درخواست نمودچیزی را كه مایه خیر دنیا وآخرت است به وی بیاموزد وكلام را طولانی نكند.حضرت به او فرمود: دروغ مگو .
تفاوت مال از نظر خیر وشر
كلمه خیر در قرآن شریف برای مال به كار برده شده است :
ان ترك خیرا الوصیّة ... (564)
كسی كه مرگش نزدیك شده ، اگر مالی دارد وصیّت كند ولی مال ، خیر مطلق نیست بلكه خیرنسبی است .اگر شخص مسلمان مال رااز مجاری مشروع به دست آورد ودر رفاه خود وخانواده خویش با اندازه گیری صرف كند، حقوق واجب الهی را بپردازد وبا مواسات وایثارو همچنین ارفاق به ارحام وهمسایگان و مستمندان ودیگر امور خیر وظایف اخلاقی وانسانی خویش را انجام دهد، آن مال خیر است .اما اگر اسیر حرص باشد و همیشه در جمع آوری مال باشد، آن مال برای وی وبال وبدبختی است .
سئل امیر الموءمنین (ع ) عن الخیر ماهو .فقال : لیس الخیران یكثر مالك و ولدك ولكنّ الخیر ان یكثر علمك وعملك ویعظم حلمك . (565)
از علی (ع ) سئوال شد: خیر چیست ؟ فرمود: خیر آن نیست كه مال واولادت زیاد شود، بلكه خیر آن است كه علم وعملت افزایش یابد و حلمت فزونتر گردد .
حضرت زین العابدین (ع ) در جمله دوّم دعای مورد بحث امروز، به پیشگاه خداوند عرض می كند :
اكمل لی بها خیر الدنیا والآخرة .
بار الها! با سرمایه گرانقدر محبتت خیر دنیا وآخرت را برای من تكمیل وتتمیم فرما .
به طوری كه قبلا اشاره شد، قرآن شریف فرموده :
قل ان كنتم تحبّون الله فا تبعونی یحببكم الله . (566)
ای رسول معظم ! به مردم بگو: اگر خداوند را دوست دارید ،از من پیروی كنید تا خداوند نیز شمارا دوست بدارد.
نشانه حبّ الهی
پس بارزترین اثری كه برحبّ الهی مترتّب است ،تبعیّت ازرسول گرامی (ص )وپیروی ازشرع مقدّس است .اسلام ،دین جامع وكاملی است كه تمام خیرهای دنیاوآخرت رادربردارد.اگركسی به انگیزه حبّ باری تعالی ازرسول اكرم (ص )تبعیّت كندوتعالیم قرآن شریف راكه حاوی احكام اسلام است به كاربندد،به قدرارزش علمی وعقلی خودبه خیردنیاوآخرت نایل می گردد.امام سجاد(ع )كه واجدكمال عقل وعلم است وازمعرفت ومحبّت كامل الهی برخورداروبه همه تعالیم باری تعالی عمل می كند ،سزاواراست ازپیشگاه خداوندبخواهد كه درپرتومحبّتش خیردنیاوآخرت رابروی تكمیل وتتمیم نماید.
به خواست خداوند تعالی ، شرح وتفسیر این دوجمله از دعا موضوع بحث وسخنرانی امروز است .
ارزش محبت دزنظام خلقت
یكی ازآیات حكیمانه حضرت باری تعالی درنظام خلقت ،كشش حیرتزای علاقهومحبّت است .محبّت دروجودانسان وحیوان همانندنیروی جاذبه دركهكشانها واجرام سماوی است ، محبت ودوستداری ، عامل موثر درابقای فرد ونوع انسان وحیوان است ، همانطوری كه نیروی جاذبه مایه پایداری كارگاه عظیم آفرینش ومنشاء نظم وانضباط در مجموعه اجرام كوچك وبزرگ كیهان است . علم امروز تاكنون به حقیقت محبت در موجوات زنده وبه حقیقت جاذبه در جرم های نامحدود در فضای بیكران پی نبرده واین هردو برای دانشمندان بشر همچنان ناشناخته ومجهول باقیماتنده است .
حب اولاد درحیوانات
حب ذات وعلاقه جنسی دومحبت اصلی واساسی بسیار قوی است كه آفریدگار حكیم به طور یكسان به انسان وتمام انواع حیوانات برّی وبحری اعطا فرموده وبا سرشتشان آمیخته است . حب ذات یا خود دوستی عامل بقای فرد است وعلاقه جنسی مایه ابقای نوع ، حب اولاد كه از عوامل ابقای نوع است ، براساس محاسبه حكیمانه ، اندازه گیری شده و فقط به حیواناتی اعطا گردیده است كه فرزندانشان در دوران كودكی برای غذا وحفظ حیات وسایر نیازها به مادر با به پدر ومادر احتیاج دارند ودرمواردی كه این احتیاج نیست ، محبت اعطا نشده است . حشرات وماهیها به بچه های خود علاقه ندارند، زیرا پس ازآنكه تخم ریزی نمودند وبچه ها از تخم درآمدند، خودشان به طور طبیعی وبدون نیاز به والدین از پی غذا می روند وبه حیات خویش ادامه می دهند، اعطای حب اولاد به این حیوانات لغو ومنافی با نظام حكیمانه است . اما محبت وعلاقه حیواناتی كه فرزندانشان را در ایام كودكی به حمایت نیاز دارند، متفاوت است وبه همین مناسبت ، محبت نیز به طور متفاوت اعطا گردیده است حیوانات پستاندار مانند گربه وسگ ، فقط مادرها هستند كه نسبت به بچه های خود ابراز محبت شدید می كنند وپدرها كمتین علاقه ای ندارند، زیرا مادر به تنهایی بچه های خود را غذا می دهد، از آنها دفاع می كند وتمام نیاز هایی را كه دارند برآورده می سازد. درپرندگان ، گروههایی هستند كه پدرها ومادرها باهم از بچه های خود حمایت می نمایند یكی برای حفظ جان فرزندان در آشیانه می مانند وآن دیگر ازپی غذا می رود، مواد لازم را درچینه دان خود جمع می كند وپس از آماده شدن در منقار در حلق بچه های خود می ریزد. جالب آنكه محبت شدید گربه های ماده به بچه های خود، در زمان شدت ضعف وناتوانی آنهاست ، به هر نسبت كه نیرومند می شوند، محبت گربه ماده نیز كاهش می یابد وموقعی كه بچه ها به را افتادند وتوانستند خودشان از پی غذا بروند، محبت از ضمیر گربه ماده بكلی زایل می گردد. دراین موقع اگر یكی از بچه گربه ها مزاحم طعمع مادر شود به شدت او رامورد حمله قرار می دهد.
تفاوت حب انسان وحیوانات به فرزند
گرچه انسان به اعتبار بعد حیوانی ، در گروه پستانداران به حساب می آید ودر بسیاری از غرایز وتمایلات همانند آنهاست اما در بعد انسانی آفریده بزرگ الهی است واز جهت محبت با گروه پستانداران تفاوتهای زیادی دارد كه به بعضی ازآنها ذكر می شود. درپستانداران ، محبت فرزند مخصوص مادر است وپدر دوستدار وی نیست ، اما فرزندان بشر مورد علاقه ومحبت پدران ومادران هستند، درحیوان به نسبت رشد كودك محبت مادر كم می شود تا به كلی زایل گردد ودر انسان رشد فرزند نه تنها محبت والدین را كاهش نمی دهد بلكه تشدید می كند، حبشان به فرزندان افزایش می یابد وتا پااین عمر والدین پ ، محبوبیت فرزندان در ضمیرآنان پایدار است ، ایام طفولیت حیوانات كوتاه است ، موقعی كه بچه ها توانستند از پی غذا بروند كودكی آنها پایان می یابد و از مادران جدا می شوند وبرای شناخت سود وزیان خود نیاز به آموزش ندارند، بلكه راه وریم زندگی كه صراط مستقیم آنهاست به قضای حكیمانه الهی به طور غریضی در وجودشان شكوفا می گرددود تمام مدت عمر همان راه را می پیمایند اما دوران طفولیت بچه های انسان طولانی است ، آنها باید در دامن پدر ومادرخوب وبدها را بشناسند، رواها را ازناروها تمیز دهند، ادب واخلاق رایاد بگیرند، لغات وحرف زدن را بیاموزند با آداب وروسم اجتماعی آشنا شوند وخلاصه به گونه ای بار آیند كه بتوانند با وضعی شایسته در جامعه قدم بگذارند، زندگی مادی خود راباحسن معاشرت به خوبی تاءمین كنند وتمنیات حیوانی خویش را در حدود مشروع اقناع نمایند نكته شایان ملاحظه این است كه محبت وعلاقه حیوانات فقط نسبت به چیزهایی است كه مربوط به شاءن حیوان است واز آنها فراتر نمی رود، اما انسان علاوه برمحبتهای حیوانی می تواند به چیزهایی دل ببندد وعلاقه مند شود كه شناخت آنها مخصوص انسان است و حیوان آن محبوبها رادرك نمی كند. راغب تعیین معنای محبت ، ضمن سه مثال ، محبت حیوانی وانسانی را دركنار هم ذكر نموده است .
ابعاد مختلف محبت انسان
المحبة ارادة ما تراه او تظنه خیرا وهی علی ثلثة اوجه : محبة للّذة كمحبة الرّجل المراءة ، ومحبة للنفع كمحبة شی ء ینتفع به ، ومحبة للفضل كمحبة اهل العلم بعضهم لبعض لاجل العلم . (544)
محبت اراده نمودن چیزی است كه آن راخوب میدانی یا درباره اش گمان خوب داشته باشی و آن سه گونه است : محبت به منظور لذت مانند محبت مرد به زن ، ومحبت به منظور سود بردن ، مثل محبت به چیزی كه به وسیله آن یا ازخود آن نفع عاید می شود، ومحبت برای فضل وكمال مانند محبتی كه بعضی از اهل علم ودانش نسبت به بعض دیگر دارند، برای فضیلت علم .
محبت اول ودوم مشترك بین حیوان وانسان است ، اما محبت سوم به آدمی اختصاص دارد وحیوان از درك برتری وفضل علم عاجز است ونمی تواند كمال دانش را در كند تانسبت به آن ابراز علاقه ومحبت نماید. كرایم اخلاق وسجایای انسانی ، مانند فضیلت علم ، از جمله اموری است كه مورد محبت انسانهاست وحیوانات از درك ارزش واهمیتشان عاجزند ونسبت به آنها محبت وعلاقه ندارند و مانندعدل وانصاف ، تعاون وایثار، سخاوت واحسان ، وفای به عهد وادای امانت ، ودیگر صفات حمیده ای از این قبیل . مسلمانان طبق دستور اولیای دین مكلف وموظف اند كه فرزندان خرد سال خویش را با صفات حمیده وخصال پسندیده بار آورند وبه موازات تعالیم لازم برای نظافت وبهداشت واداره زندگی دنیا، آنان را انسان بسازند، به اخلاق انسان متخلفشان نمایند، وبه راه خدا پرستی وعبادت تمرینی واطاعت از اوامر او سوق دهند.
مسئولیت والدین در انسان سازی فرزند
عن النبی (ص ) قال : مروا صبیانكم بالصلوة اذا بلغوا سبع سنین . (545)
رسول اكرم (ص )فرمود: وقتی فرزندانتان به هفت سال رسیدند، به آنان امر كنید كه نماز بخوانند.
مسلمانان وظیفه دارند در دوران كودكی حرام وحلال خداوند را تدریجا به فرزندان خویش بیاموزند، بذر محبت دین ومتدینین رادر ضمیر شان بیفشانند، آنان رادوستدار اتقیا وپاكان بسازند، ودر راءس تمام محبتها باید حب خداوند وروسل اكرم (ص ) وائمه معصومین (ع ) باشد. اگر سوال شود چطور می توان دیگران رادوستدار خداوند ساخت وحب الهی را دراعماق وجودشان نفوذ داد، پاسخ این پرسش در حدیث آمده است كه دراینجا عینا نقل می شود:
عن ابیجعفر (ع ) قال : اوحی اللّه تعالی الی موسی (ع ) احببنی وحببنی الی خلقی . قال موسی یا بّ انّك لتعلم انّه لیس احد احب الیژمنك . فكیف لی بقلوب العباد. فاوحی اللّه الیه فذكرهم نعمتی وآلائی فانهم لایذكرون منّی الّا خیرا.
امام باقر (ع 9 فرمود: خداوند به حضرت موسی (ع 9 وحی نمود: مرا دوست بدار ومردم رانیز دوستدار من بنما. عرض كرد: بار الها! تو میدانی احدی نزد من محبوبتر از تو نیست ، اما چگونه می توانم در دلهای مردم اثر بگذاترم وآنان راتعلاقه مند به تو نمایم . خداوند وحی فرمود: نعمتهای مرا به مردم یاد آوری كن مه آنها با توججه به نعمتهای من مه اعطانموده ام ، مرا جز به خیر وخوبی یاد نمی كنند.
راه نیل به دوستی خداوند
بشر دوستدار كسی است كه به او احسان می نماید، اگر مردم متوجه شوند كه حیات وسلامتشان ، قوای بدن وارزاقشان ، ستر عیوب ومغفرت گناهانشان ، وخلاصه ، تمام نعمتهایی كه از آنها برخوردارند متعلق به ذات اقدس ادالهی است ، قهرا دوستدار او می شوند وجز بخوبی از وی یاد نمی كنند. اگر طفلی كه چند مدن تحت مراقبتهای دی نی قرار گرفته وبیش وكم به تعالیم اسلام عمل نموده ، از والدین خود سوال كند: من از كجابفهمم كه دوستدذار خدا شده ام یا نه ؟
والدین می توانند به او بگویند كه قرآن رشریف به این پرسش یك پاسخ به همه كودكان وجوانان ، میانسالان وكهنسالان داده وفرموده است :
قل ان كنتم تحبون اللّه فاتّبعونی یحببكم اللّه او یغفرلكم ذنوبكم واللّه غفور ریحم . (546)
پیمب رگرامی ! به مردم بگو: اگر دوستدار خدا هستید، ازمن پیروی كنید تا مورد محبت باری تعالی قرار گیرید وگناهانتان راببخشد كه او بخشنده مهربان است .
از این آیه استفاده می شود كه متابعت از رسول گرامی (ص ) نشانه حب خداوند است . این متابعت ، انسان را محبوب حضرت حق می سازد و گناهانش مشمول عفو پروردگار مهربان قرار می گیرد. بعضی حبّ بندگان به خداوند را اطاعت از ذات اقدس او كه پیروی از رسول اكرم (ص ) است می دانند وبعضی برای آن معنای دیگر ذكر كرده اند.
ومحبة العبدللّه تعالی قیل هی ارادته لطاعته وامتثال اوامره و نواهیه وقال المحقّقون هی كیفیة روحانیة مترتبة علی تصور الكمال المطلق الذی فغیه علی استمرار.
لازمه محبت خداوند اطاعت اوست
گفته شده است كه محبت بنده نسبت به خداوند، عبارت از تصمیم وی به طاعت وامتثال از اوامر ونواهیی حضرت باری تعالی است واهل تحقیق گفتهاند: محبت بنده به خداوند، عبارت است از كیفیت روحانی كه بر اثر تصور كمال مطلق پدید می آید، كمالی كه در ذات اقدس او دائمی است وهرگز زایل نمی شود.
در هرصورت لازمه حب خداوند اطاعت از اوامر ونواهی اوست كه از راه وحی به رسول اكرم (ص ) ابلاغ گردیده است . به هر نسبت كه حب الهی در دل مومن قویتر باشد، به همان نسبت اطاعت وفرمانبریش بیشتر خواهدبود واگر بعضی ازدوستداران الهی در مواقعی دچار لغزش شدند ومرتكب گناه گردیدند، به عفو الهی امیدوار باشند وهمچنان به تبعیت پیمبر اسلام (ص ) ادامه دهند.
یكی از نشانه های حب حضرت باری تعالی ، علاقه به عبادت وبندگی اوست .
قال رسول اللّه (ص ): افضل الناس من عشق العبادة فعانقها واحبّها بقلبه وباشرهابجسده . (547)
رسول اكرم (ص ) فرمود: افضل وبرتر مردم كسی است كه به عبادت عشق ورزد وبا آن معانقه نكند، در دل دوستدارش باشد و با جسم درانجام آن بكوشد.
ساءل رجل رسول اللّه (ص )فقال : احب ان اكون من احبّاء اللّه ورسوله . قال : احبّ ما احبّ اللّه ورسوله وابغض ما ابغض اللّه ورسوله . (548)
مردی به رسول اكرم (ص ) عرض كرد: دوست دارم از دوستداران خدا ورسول باشم . فرمود: دوست بدار آن راكه خداوند وپیمبرش دوست دارند ودمشمن بدار آن راكه خدا وپیمبرش دشمن دارند.
نشانه ایمان كامل
باید توجه داشت كه در شرع مقدس ، كسی واجد ایمان كامل وخالص است كه حب خداوند درضمیرش از حب هرچیزی غیر خدا قوی تر باشد واین مطلب با تعبیرهای مختلف ضمن بعضی از آیات واخبار آمده است .
عن ابیعبداللّه (ع ) قال : لایمحض رجل الایمان باللّه حتی یكون اللّه احب الیه من نفسه وابیه وامه وولده واهله وماله ومن الناس كلهم . (549)
امام صادق (ع ) فرمود: ایمان كسی خالص است كه حب خداوند درضمیر او از حب خودش ، از حب پدر ومادرش ، ازحب فرزند وخانواده اش واز حب مال وتمام مردم بیشتر وفزونتر باشد.
اگر پدر ومادر، زن وفرزند، ودیگر بستگان ، مومن به خدا هستند، افرادی كه واجد ایمان خالص اند آنان را دوست دارند ولی به فرموده امام (ع ) دوستی خداوند در ضمیرشان قوی تر از تمام محبوبهای آنان است . امّااگرارحام ویستگان دشمنان خداباشند،مومنین راستین هرگزباآنان محّبت برقرارنمی نمایندواین مطلب صریحادرقرآن آمده است :
لاتجدقومایومنون باالله والیوم الاخر یوآدون من حادّالله ورسوله ولوكانو آباءهم او ابناءاخوانهم او عشیرتهم
ای رسول معظم !هرگزنمی یابی كسانی راكه ایمان به خداوندوروزجزاآورده اند دوستاردشمنان خداورسول شوند،هرچندآن دشمنان پدران یامادران آنان باشندیابرادریافامیلشان .
خلاصه ،مسئله حبّ وبغض دراسلام موردكمال توّجه است ،حتّی درروایات متعددی خاطرنشان گردیده كه دین چیزی جزحبّ وبغض نیست .
ایمان چیزی جزحبّ وبغض نیست
عن فضیل بن یسار قال ساءلت اباعبدالله (ع )عن الحبّ والبغض امن الایمان هو؟فقال :وهل الایمان الاّ الحبّ والبغض ؟
فضیل بن یسارمی گوید:ازامام صادق (ع )سوءال كردم :آیاحبّ وبغض ازایمان است ؟حضرت درپاسخ فرمود:مگرایمان چیزی جزحبّ وبغض است ؟
عن ابیجعفر(ع )قال :الایمان حبّ وبغض .
امام باقر (ع )فرمود:ایمان حبّ است وبغض . (550)
عن جابرالجعفی عن ابیجعفر(ع )قال :اذاارادت ان تعلم انّفیك خیرافانظرالی قلبك فان كان اهل طاعه الله ویبغض اهل معصیته ففیك خیروالله یحبّك وان كان یبغض اهل طاعه الله ویحّب اهل معصیته فلیس فیك خیروالله یبغضك والمرءمع من احّب . (551)
جابر جعفی ازامام باقر(ع )حدیث نموده كه فرمود:وقتی خواستی بدانی درتوخیروجوددارد،به قلبت نظرافكن ،اگردلت دوستداراهل طاعت الهی ودشمن اهل معصیت اوست ،درتوخیروجودداردوخداونددوستدارتوست ،واگردلت دشمن اهل طاعت الهی است واهل معصیت رادوست دارد،درتوخیری نیست وخداوندتورادشمن داردوآدمی باكسی است كه دوستاراوست .
حدیث مهمی دراین باره ازرسول اكرم (ص )رسیده كه مسئله حبّ وبغض رادرزمینه شرك به خداوندذكرنموده است :
رسول اكرم (ص )ومعرفی شرك
عن النبی (ص )قال :اشرك اخفی من دبیب الذّر علی الصفافی اللیله الظلماءواداناه ان یحبّ علی شیی من الجورویبغض علی شیی من العدل وهل الدیّن الاالحبّ والبغض فی الله . (552)
رسول اكرم (ص )فرمود:شرك پنهانترازحركت یك مورجه كوچك روی سنگ خارادرشب تاریك است وكمترین مرتبه شرك ،دوست داشتن چیزی ازطلم ودشمن داشتن چیزی ازعدل است .آیادین غیرازحبّ وبغض برای خداودرراه خداست ؟
امام سجّاد(ع )درجمله اوّل دعای موردبحث امروز،ازحبّ الهی كه زیربنای سعادت واقعی انسانهاست سخن گفته وعرض می كند:
وانهج لی الی محبّتك سبیلاسهله .
بارالها!برای نیل به دوستی ومحبّتت ،راه آسانی رابه روی من بگشا.
راه رسیدن به محبّت باری تعالی پیروی ازتعالیم قرآن واطاعت ازدستورهای شرع مقدّس است .
عن النبی (ص )قال :مابعثت بالرهبانیه الشقه ولكن بالحنیفیه السّمحه .
رسول اكرم (ص )فرمود :من مبعوث نشده ام به رهبانیّت مشقّت بار ،بلكه به دین حنیف آسان مبعوث گردیده ام .
حضرت زین العابدین (ع ) در جمله دوم دعای مورد بحث امروز، به پیشگاه خداوند عرض می كند :
اكمل لی بها خیر الدنیا و الآخره .
بار الها!باسرمایی گرانقدر محبت ، خیر دنیا وآخرت را برای من تكمیل وتتمیم فرما.
اسلام حاوی خیر دنیا وآخرت است
اسلام حاوی خیر دنیا وآخرت است واین مطلب را رسول اكرم (ص )خود در مجلس فرزندان عبد المطلب به زبان آورد .از طرف باری تعالی آیه (553)نازل شد:
وانذر عشیرتك الا قربین .
ای رسول معظّم !ماءموریت داری كه عشیره انذار كنی وآنان را بهدین اسلام دعوت نمایی .
علی (ع ) به دستور آن حضرت ، از فرزندان عبدالمطب برای روز معیّنی دعوت نمود .آنان حضورز یافتند .پس از پذیرایی و صرف غذا ،حضرت اغاز سخن تمود وفرمود :
انی ما اعلم شابافی العرب جاءقومه با فضل مما جئتكم به .انی قد جئتكم به خیرالدنیا والآخره . (554)
من جوانی را در عرب نمی شناسم كه برای قوم خود چیزی اورده باشد برتر ازانچه كه من برای شما آورده ام .آورده من برای شما خیر دنیا وآخرت است .
راغب در معنای خیر می گوید :
الخیر ما یرغب فیه الكل كالعقل مثلا والعدل والفضل والشیی النافع وضده الشر. (555)
پیرامون خیر دنیا وآخرت
خیر آن چیزی است كه مورد رغبت و میل تمام مردم است ، مانند عقل وعدل و فضل و هر چیز نافع و ضد آن شر است .
در روایات اسلامی ، پاره ای از افكار واعمال پسندیده در شئون مختلف زندگی به عنوان خیر دنیا وآخرت ذكر شده كه در اینجا بعضی از آن احادیث به عرض می رسد ،ولی شنوندگان محترم لازم است پیش از ذكر روایات ، چند نكته را مورد توجه قرار دهند .اوّل آن كه خیر دنیا در مظاهر مختلف زندگی بسیار است در مجموع تعالیم اسلام آمده آنچه در اخبار راجع به خیر دنیا و آخرت ذكر شده و به ما رسیده ،قسمتی از آن خیرهاست .دوّم آن كه دنیا مزرعه آخرت است ، بذر خیری كه یك فرد با ایمان در دنیا می افشاند، محصول آن ، خیر و رحمتی است كه در آخرت نصیبش می گردد.سوم آنكه امور خیر دنیااز نظر ارزش معنوی یكسان نیستند ،بلكه اثر بعضی از آنها در دنیا وآخرت بیش از بعض دیگر است (556)
اینك پاره ای از روایات را كه تبیین كننده خیر دنیا و آخرت است به عرض می رساند :
فی كتاب علی علیه السلام :ان رسول الله صلی الله علیه واله قال وهو علی منبره : والذی لااله الا هو مااعطی مومن قط خیر الدنیا والآخره الا بحسن ظنه بالله ورجائه له وحسن خلقه و الكف عن اغتیاب المومنین .
در كتاب علی (ع ) است كه رسول گرامی (ص ) بر ممنبر فرمود: قسم به خداوندی كه جز او معبودی نیست ، هرگز به هیچ مومنی خیر دنیا عطا نمی شمد مگر آنكه به خداوند گمان خوب داشته وبه ذات مقدسش امیدوار باشد ،دارای حسن خلق بوده واز غیبت مومنین خودداری نماید. (557)
رسول اكرم (ص )ومعرفی خیر دنیا وآخرت
عن النبی صلی الله علیه وآله قال :اربع من اعطیهن فقد اعطی خیر الدنیا والآخره : بدنا صابرا ولساناذاكراوقلباشاكرا وزوجة وصالحة . (558)
رسول اكرم (ص ) فرمود: چهار چیز است كه به هر كس عطا شود به وی خیر دنیا وآخرت عطا شده است : بدنی كه در حوادث متحمل وصابر است ، وزبانی كهذكر خدا گوید ، قلبی كه نعمت خداوند را شكر نماید، وزنی كه از هر جهت شایسته و واجد صفات خوب باشد .
عن علی (ع ) قال : ما اعطی الله سبحانه العبد شیئامن خیر الدنیاوالآخرة بحسن خلق وحسن نیّته . (559)
علی (ع ) فرمود: خداوند چیزی از خیر دنیا و آخرت را به كسی اعطا نمی فرماید ،مگر بر اثر اخلاق خوب و حسن نیّتش .
چهار صفت از عطایای الهی
عن النبی (ص ) قال : من اعطی اربع خصال فی الدنیا فقد اعطی خیر الدنیا والآخره فاز بحدّ منهما :ورع یعصمه عن محارم الله وحسن خلق یعیش به فی الناس وحلم یدفع به جهل الجاهل وزوجة صالحة تعینه علی امر الدنیا والآخرة . (560)
رسول اكرم (ص ) فرمود: كسی كه چهار خصلت در دنیا به او اعطا شود، خیر دنیا وآخرت به وی اعطا گردیده وبه حظّ وبهره هر دو عالم دست یافته است : اوّل كفّ نفسی كه او را از گناهان الهی باز دارد ،دوّم حسن خلقی كه بتواند در جامعه زندگی كند ،سوم حلمی كه به وسیله آن ، نادانی جهّال را از خود بگرداند، چهارم همسر صالحی كه او را در امر دنیا وآخرت یاری دهد .
عن علی (ع ) قال : اربع من اعطیهن فقد اعطی خیرالدنیا والآخرة : صدق حدیث واداء امانه وعفه بطن وحسن خلق . (561)
علی (ع )فرمود:چهارصفت است كه به هركس عطا شود ،خیر دنیاوآخرت به وی عطاشده است :راستگویی ،ادای امانت ،عفّت شكم ،وحسن خلق .
بعضی ازمسلمانان درگذشته وحال به یكی ازگناهان بزرگ مبتلا بوده وهمان گناه درجمیع شئون زندگی آنان اثربدگذارده ومطرود شده اند.اینان اگر می خواستندوضع خودراتغییردهندوموردقبول جامعه قرارگیرند،بایدحتماآن گناه راترك گویند.بعضی ازائمه معصومین علیهم السلام درعصرخودباكسانی ازاین قبیل مواجه می شدندكه ازامام (ع ) درخواست راهنمایی برای دست یافتن به خیر دنیاوآخرت می نمودند.امام (ع )باآنكه مراجعه كننده رامی شناخت وازآلودگی وگناهانش باخبربودند،بدون اینكه روش ناپسندی راكه داردبه رخش بكشدوخودراآگاه نشان دهد ،درمانش می گفت وراه خیروسعاتش رابه وی ارائه می نمودودراینجابه طور نمونه دوروایت كه ممكن استن ازاین قبیل باشد،تقدیم شنوندگان محترم می شود :
اثر طلب رضای خالق به سخطمخلوق وعكس آن
عن ابیعدالله (ع ) قال : حدّثنی ابی من ابیه علیهماالسلام انّ رجلامن اهل الكوفه الا ابی الحسین بن علی (ع ) یا سیّدی !اخبرنی به خیر الدنیا والآخرة فكتب صلوات الله علیه بسم الله الرحمن الرحیم .اما بعد، فانّ من طلب رضا الله بسخط الناس كفاه الله امور الناس ومن طلب رضا الناس بسخط الله وكله الله الی الناس والسلام (562).
امام صادق (ع ) فرمود:پدرم از پدرش حدیث نمودكه مردی از اهل كوفه به حسین (ع ) نامه نوشت ودر خواسصت نمود كه خیر دنیا وآخرت را به من اخبار فرما. امام (ع ) در پاسخ ، پس از ذكر نام خداوند، نوشت : هر كس رضای باری تعالی را به خشم مردم طلب كند خداوند او را به مردم وامی گذارد وحمایتش نمی نماید .
ساءله رجل ان یعلمه ما ینال به خیر الدنیا والآخرة ولایطول علیه . فقال (ع ): لاتكذب . (563)
مردی از امام صادق (ع ) درخواست نمودچیزی را كه مایه خیر دنیا وآخرت است به وی بیاموزد وكلام را طولانی نكند.حضرت به او فرمود: دروغ مگو .
تفاوت مال از نظر خیر وشر
كلمه خیر در قرآن شریف برای مال به كار برده شده است :
ان ترك خیرا الوصیّة ... (564)
كسی كه مرگش نزدیك شده ، اگر مالی دارد وصیّت كند ولی مال ، خیر مطلق نیست بلكه خیرنسبی است .اگر شخص مسلمان مال رااز مجاری مشروع به دست آورد ودر رفاه خود وخانواده خویش با اندازه گیری صرف كند، حقوق واجب الهی را بپردازد وبا مواسات وایثارو همچنین ارفاق به ارحام وهمسایگان و مستمندان ودیگر امور خیر وظایف اخلاقی وانسانی خویش را انجام دهد، آن مال خیر است .اما اگر اسیر حرص باشد و همیشه در جمع آوری مال باشد، آن مال برای وی وبال وبدبختی است .
سئل امیر الموءمنین (ع ) عن الخیر ماهو .فقال : لیس الخیران یكثر مالك و ولدك ولكنّ الخیر ان یكثر علمك وعملك ویعظم حلمك . (565)
از علی (ع ) سئوال شد: خیر چیست ؟ فرمود: خیر آن نیست كه مال واولادت زیاد شود، بلكه خیر آن است كه علم وعملت افزایش یابد و حلمت فزونتر گردد .
حضرت زین العابدین (ع ) در جمله دوّم دعای مورد بحث امروز، به پیشگاه خداوند عرض می كند :
اكمل لی بها خیر الدنیا والآخرة .
بار الها! با سرمایه گرانقدر محبتت خیر دنیا وآخرت را برای من تكمیل وتتمیم فرما .
به طوری كه قبلا اشاره شد، قرآن شریف فرموده :
قل ان كنتم تحبّون الله فا تبعونی یحببكم الله . (566)
ای رسول معظم ! به مردم بگو: اگر خداوند را دوست دارید ،از من پیروی كنید تا خداوند نیز شمارا دوست بدارد.
نشانه حبّ الهی
پس بارزترین اثری كه برحبّ الهی مترتّب است ،تبعیّت ازرسول گرامی (ص )وپیروی ازشرع مقدّس است .اسلام ،دین جامع وكاملی است كه تمام خیرهای دنیاوآخرت رادربردارد.اگركسی به انگیزه حبّ باری تعالی ازرسول اكرم (ص )تبعیّت كندوتعالیم قرآن شریف راكه حاوی احكام اسلام است به كاربندد،به قدرارزش علمی وعقلی خودبه خیردنیاوآخرت نایل می گردد.امام سجاد(ع )كه واجدكمال عقل وعلم است وازمعرفت ومحبّت كامل الهی برخورداروبه همه تعالیم باری تعالی عمل می كند ،سزاواراست ازپیشگاه خداوندبخواهد كه درپرتومحبّتش خیردنیاوآخرت رابروی تكمیل وتتمیم نماید.